W ubiegłym tygodniu wybrano władze Komisji Opieki nad Zabytkami Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego w Końskich. 

REKLAMA

Podczas spotkania sprawozdawczo wyborczego zaprezentowano raport z działalności w ostatnich latach (publikujemy go na samym dole tego artykułu).

Następnie wybrano władze komisji na kolejne cztery lata:

REKLAMA

Przewodnicząca – Marzenna Kwietniewska-Cisak
Wiceprzewodniczący – Wojciech Pasek
Sekretarz – Stanisław Cisak
Skarbnik – Ada Dębowska
Członek Zarządu – Grzegorz Węgrecki

Członkowie komisji uchwalili też listę spraw, które powinny zostać załatwione podczas najbliższej kadencji:

1. Zakończyć inwentaryzację nagrobków na cmentarzu parafialnym w Końskich. Wytypować najwartościowsze i zgłosić je do ujęcia w Gminnej Ewidencji Zabytków Miasta i Gminy Końskie.
2. Kontynuować starania nad zabezpieczeniem od całkowitego zniszczenia Zespołu Pałacowo-Parkowego Małachowskiego w Białaczowie.
3. Doprowadzić do budowy popiersia Stanisława Małachowskiego, marszałka Sejmu Wielkiego i współautora Konstytucji 3 Maja.
4. Kontynuować wyjazdy szkoleniowo-edukacyjne do zaprzyjaźnionych placówek muzealnych oraz atrakcyjnych krajoznawczo miejscowości, w tym do Szydłowca i Chlewisk.
5. Monitować o utworzenie lapidarium w miejscu byłego kirkutu żydowskiego.
6. Przeprowadzić inwentaryzację zabytkowych (żeliwnych bądź kutych) balustrad balkonowych na budynkach wpisanych do Gminnej Ewidencji Zabytków.
7. Czynić starania o odnowienie Glorietty parkowej.
8. Rozważyć możliwość umieszczenia tabliczek opisowych przy pomnikowych oraz wyjątkowych drzewach w parku im. Małachowskich w Końskich.
9. Rozważyć możliwość umieszczenia tablic opisowych przy najważniejszych zabytkach miasta.
10. Sfinalizować pomysł umieszczenia przy wejściach do zabytkowego Parku im. Małachowskich tablic informacyjnych.
11. Nawiązać współpracę z Parafią św. Mikołaja w sprawie umożliwienia mieszkańcom kontaktu z nieruchomymi zabytkami kolegiaty oraz z Parafią św. Anny w celu utworzenia lapidarium zabytkowych nagrobków, a także powstrzymania likwidacji nie opłaconych grobów o charakterze zabytkowym.
12. Kontynuować serię wydawniczą pocztówek pt. „Walory krajoznawcze gminy Końskie”.
13. Spowodować oznakowanie znakiem międzynarodowym zabytków wpisanych do Rejestru Zabytków.

 

Sprawozdanie z działalności
KOMISJI OPIEKI NAD ZABYTKAMI
przy Oddziale PTTK w Końskich
za lata 2017-2022

Komisja Opieki nad Zabytkami funkcjonuje przy Oddziale PTTK w Końskich.
Nie posiada osobowości prawnej, więc niejednokrotnie korzystać musi ze wsparcia instytucjonalnego Oddziału PTTK. Komisja współpracuje więc z Oddziałem PTTK
w różnych działaniach. Sprzyja temu fakt, że zdecydowaną większość Komisji stanowią członkowie PTTK, a czterech członków Komisji w ostatniej kadencji wybranych zostało
do zarządu Oddziału PTTK.

Działalność Komisji nakierowana na ochronę obiektów zabytkowych i przestrzeni historycznej. Ważne jest popularyzowanie zabytków oraz idei ich ochrony. Funkcję przewodniczącej Komisji od 2009 roku sprawuje Marzenna Kwietniewska – Cisak.

Aktualnie w skład Komisji Opieki nad Zabytkami wchodzi 22 członków, społeczników połączonych wspólną ideą ochrony obiektów zabytkowych i związanych
z nimi tradycji. Na poprzednim Walnym Zebraniu Sprawozdawczo-Wyborczym w dniu 13 stycznia 2017 roku wybrano władze komisji w składzie:

Marzenna Kwietniewska Cisak – przewodnicząca

Wojciech Pasek – wiceprzewodniczący

Bogdan Faworski – sekretarz

Wówczas komisja liczyła 17 osób. W grudniu tego samego roku poszerzono skład zarządu powołując na funkcję skarbnika Adę Dębowską.

W trakcie kadencji odbyły się 73 posiedzenia plenarne i dodatkowo wiele spotkań roboczych członków komisji. Pandemia koronawirusa SARS–CoV–2 tylko w niewielkim zakresie zakłóciła pracę i aktywność komisji. Obecnie sytuacja powraca do zwykłego dla Komisji, intensywnego trybu działania. Frekwencja na zebraniach wahała się od 100% do niespełna 7%, czyli obecności jednego z członków komisji na 5 z 73 zebrań. Stan zaangażowania w pracę komisji – mierzoną udziałem w zebraniach – przedstawia załączona do sprawozdania tabela.

Ważnym kierunkiem działania były współorganizowane z zarządem oddziału oraz Muzeum Regionalnym PTTK konferencje i sejmiki poświęcone ważnym wydarzeniom historycznym związanym z tradycjami Końskich i powiatu koneckiego, o charakterze otwartym, z udziałem mieszkańców.

Konferencje naukowe i sejmiki służyły pogłębianiu wiedzy o istotnych wydarzeniach historycznych w dziejach Końskich i powiatu koneckiego, zwróceniu uwagi na te wydarzenia i ich popularyzację, budowaniu poczucia tożsamości, eksponowaniu tradycji istniejących zabytków przeszłości, a nawet dumy z określonych osiągnięć.

Należą tu:

• Sesja muzealna: Tadeusz Kościuszko. W dwusetną rocznicę śmierci bohatera dwojga narodów. W końcowej fazie insurekcji kościuszkowskiej,
  w listopadzie 1794 r. przechodziły przez Końskie oddziały powstańcze,
  tu nocowały, a kres powstania nastąpił w Radoszycach i pobliskich Jakimowicach. W Końskich są aż dwa pomniki Tadeusza Kościuszki: jeden
  z 1917 r., a gdy ten zaginął podczas okupacji, nim został odnaleziony
  i ustawiony ponownie kilkadziesiąt lat później, po wojnie wystawiono nowy,

• Sejmik krajoznawczy poprzedzający VII Kongres Krajoznawstwa Polskiego pt. „Możliwości wykorzystania turystycznego zabytków Staropolskiego Okręgu Przemysłowego”. Konecczyzna ma bogate tradycje przemysłu hutniczego, odlewniczego i metalowego, a kuźnia z zachowanym wyposażeniem z XIX w. w Starej Kuźnicy, Muzeum Staropolskiego Okręgu Przemysłowego w oryginalnie zachowanych budynkach fabrycznych, prezentujące maszyny z XVIII do początku XX w., czy unikatowy,
  bo z zachowanym kompletnym ciągiem technologicznym i maszynami
  z XIX w. Zakład w Maleńcu, stanowią wielki potencjał upowszechniania wiedzy o rozwoju techniki oraz możliwości wdrożenia politechnizacji młodego pokolenia,

• Ogólnopolski Sejmik Opieki nad Zabytkami pt. „100 lat opieki nad zabytkami w niepodległej Polsce”, stanowiący wkład w obchody 100 – lecia Niepodległości. Sejmik połączony był z obchodami 60 rocznicy utworzenia Komisji Opieki nad Zabytkami przy Oddziale PTTK w Końskich.
  To najdłużej istniejąca Komisja w województwie. Obchody jubileuszowe połączone były z konkursem pt. „Ocalić od zapomnienia”, którego celem było popularyzowanie zabytków i dziedzictwa kulturowego Ziemi Koneckiej. Konkurs obejmował trzy kategorie: literaturę (poezja, proza), plastykę
  i fotografię. Wydrukowano ulotkę informacyjną o Komisji i jej działalności,

• Sesja muzealna z okazji Międzynarodowego Dnia Ochrony Zabytków. Tematem głównym były perspektywy, plany działania i prace rewitalizacyjne w Zakładzie Hutniczym w Maleńcu oraz założenia koncepcyjne nowej formuły działania Muzeum Staropolskiego Okręgu Przemysłowego w Sielpi,

• Sesja promocyjna książki „100 postaci na 100 – lecie Niepodległej. Poczet zasłużonych dla Ziemi Koneckiej”. Trzech członków Komisji opracowało biogramy szeregu postaci, wśród których umieszczono również biogramy zmarłych już dwojga działaczy Komisji Opieki nad Zabytkami, zasłużonych również w działalności społecznej, wyróżnionych różnymi odznaczeniami państwa Leokadii i Zygmunta Kwietniewskich,

• Sesja muzealna : Perspektywy muzealne w Gminie Końskie,

• Sesja muzealna z okazji Międzynarodowego Dnia Ochrony Zabytków, której przewodnim tematem była adaptacja do użytku domowego sprzętu wojskowego z okresu I i II wojny światowej.

Każdej sesji lub konferencji towarzyszyła bogata oprawa w postaci wystaw, prezentacji różnych materiałów, wydawnictw, a ponadto medale okolicznościowe
w estetycznych etui dla uczestników.

W roku 2022 planowana jest konferencja naukowa „Ziemia Konecka w okresie powstań narodowych XIX wieku”.

Przez szereg lat Komisja Opieki nad Zabytkami wspiera Oddział PTTK oraz Muzeum Regionalne w staraniach o pozyskanie lokum dla tego Muzeum. Działania podjęte dla jego utworzenia jeszcze przed II wojną światową, po wojnie zaowocowały pozyskaniem wielu eksponatów, często darowanych z serca przez mieszkańców. Zbiory
te przechodzą tragiczną epopeję. Często przerzucane z miejsca na miejsce, przechowywane w nieodpowiednich warunkach z powodu decyzji czynników zewnętrznych, pozbawiających kolejnego lokum, co naraża je na uszkodzenia lub zniszczenia niektórych eksponatów. Przez kilkadziesiąt lat władze gminy, ani powiatu, nie podjęły działania
dla zapewnienia godnych warunków eksponowania zbiorów, które są zabytkami ruchomymi, obrazującymi historię, tradycję i życie tutejszej społeczności – ważnymi
dla ich poznawania i budowania poczucia tożsamości, szczególnie w odniesieniu
do młodego pokolenia. Wieloletnie starania i zabiegi zaowocowały wreszcie pozytywnymi rezultatami, gdyż w ramach dokonywanej obecnie rewitalizacji miasta, prowadzony jest remont kapitalny dawnej zabytkowej stajni pałacowej z przeznaczeniem na siedzibę Muzeum Ziemi Koneckiej. Zgromadzone zabytkowe eksponaty uzyskają należytą ochronę
i będą mogły służyć społeczeństwu, a także odwiedzającym miasto turystom.

Poświęcając uwagę muzealnictwu, Komisja Opieki nad Zabytkami odbyła również wyjazdy do muzeów działających w powiecie koneckim, tj. do Muzeum Ludowego w Fałkowie, Zabytkowego Zakładu Hutniczego w Maleńcu oraz prywatnego Muzeum Ludowego w Adamowie, a ponadto do Muzeum w Przedborzu, wnikliwie studiując ich zasoby muzealne, rodzaje zgromadzonych eksponatów, ich klasyfikację oraz sposób ekspozycji.

W celu pozyskiwania nowej wiedzy i poszerzania swoich kompetencji, członkowie Komisji uczestniczyli w różnym składzie w sesjach i konferencjach innych organizatorów.

Między innymi były to:

• Konferencja: Staropolski arsenał Niepodległej w Maleńcu

• Międzynarodowa konferencja naukowa: Dziedzictwo kulturowe zabytków techniki oraz ich wpływ na rozwój współczesnych technologii przemysłowych, zorganizowana przez Politechnikę Częstochowską w Sielpi
  z okazji jej 70 – lecia

• Konferencja: Mała architektura sakralna w dolinie Pilicy.

• Konferencja w Siuciacach pt. „Ludzie Środkowego Nadpilicza na przestrzeni wieków”.

W związku z rewitalizacją rynku i pomysłem stworzenia z dużych płyt żeliwnych kalendarium najważniejszych wydarzeń z dziejów Końskich w Komisji opracowano 42 hasła i przekazano je do UMiG Końskie.

Działaniem podjętym dla popularyzacji zabytków Końskich było opracowanie przez Komisję trasy turystycznej „Szlakiem zabytków i miejsc pamięci narodowej”. Wytypowano obiekty, wykonano ulotkę – przewodnik z opisami tych obiektów oraz mapką miasta z zaznaczoną trasą. Przeprowadzono kilka spacerów historycznych z dość dużą liczbą uczestników. Obecnie spacer zmodyfikowano w ten sposób,
że uczestnicy otrzymali zestawy pytań, na które odpowiedzi należało uzyskać na trasie. Pytania zmuszały do wnikliwego obejrzenia zabytku lub innego obiektu. Zwycięzcy otrzymywali dyplomy, medale i upominki rzeczowe.

Także dla popularyzacji zabytków oraz szerzenia idei ich ochrony, członek Komisji Opieki nad Zabytkami, prezes Oddziału PTTK Wojciech Pasek odbywał spotkania
z uczniami koneckich szkół.

Kilkuletnie starania Komisji Opieki nad Zabytkami doprowadziły do nadania parkowi miejskiemu imienia Małachowskich, bowiem zarówno sam park, jaki i wszystkie budowle z nim związane, czyli skrzydła pałacowe, 4 pawilony, glorietta, altana, świątynia grecka, kapliczka Matki Bożej, unikatowa na skalę Polski oranżeria egipska, ogrodzenie parkowe z basztami i Domkiem Wnuczętów – to dzieło Jana i Stanisława Małachowskich oraz ich małżonek Izabeli i Anny.

Opracowano również treść tablicy informacyjnych na szlaku spacerowym oraz zamontowano tablicę informacyjną przy stanowisku archeologicznym Stary Kazanów zawierającym pozostałości po zamku Kazanowskich. Podobne tablice umieszczono w ubiegłej kadencji na cmentarzach ewangelickim i cholerycznym, przy Rondzie im. Jana Małachowskiego w Końskich, kamieniu granicznym w Bedlnie będącym ciekawym i unikatowym zabytkiem z XVIII w. oraz w Pomykowie w miejscu dawnej fabryki broni palnej z XVIII w.

Jeszcze w ubiegłej kadencji dzięki staraniom Komisji Opieki nad Zabytkami nastąpiło nadanie jednemu z kluczowych rond nazwy kanclerza koronnego Jana Małachowskiego, który wyjednawszy przywileje królewskie nadał Końskim status
i organizację miasta, o czym informuje umieszczona obok ronda tablica, z zaznaczeniem roli i przymiotów osobistych kanclerza.

Natomiast brak w przestrzeni miejskiej jakiegokolwiek elementu poświęconego współtwórcy Konstytucji 3 Maja i marszałkowi Sejmu Wielkiego, który ją uchwalił – Stanisławowi Małachowskiemu. Zrodziła się więc idea uhonorowania w rodzinnych Końskich postaci historycznej o wymiarze ogólnopolskim, znanej z podręczników historii
i obrazu Jana Matejki, początkowo tablicą pamiątkową, co jednak uznano za zbyt skromne. Obecnie przyjęto uczczenie tej postaci, znanej z cnót obywatelskich i zwanej w swoim czasie polskim Arystydem – pomnikiem lub co najmniej popiersiem. W wielu miastach
są ulice imienia Stanisława Małachowskiego, są też pomniki i popiersia, jak np. w Nowym Sączu i na dziedzińcu Sejmu RP. Rozprowadzono 270 cegiełek uzyskując kwotę 2700 zł na ten cel. W roku 2021 Komisja Opieki nad Zabytkami współorganizowała konferencje naukową pod znamiennym tytułem „Stanisław Małachowski – konecczanin wśród pierwszych obywateli Rzeczypospolitej”. Zorganizowano konkurs plastyczny dla upamiętnienia Stanisława Małachowskiego, Zwycięskie prace umieszczono na znaczkach pocztowych, które Poczta Polska wprowadziła do obiegu.

Wspólnie z Oddziałem PTTK Komisja przedsięwzięła działania dla przeprowadzenia restauracji cokołu i figury św. Jana Nepomucena z XVIII w. będącego niegdyś w parku pałacowym, a obecnie przy kościele św. Mikołaja. Całość odnowiono kosztem 47 tys. zł., sfinansowanym przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Od 2016 r. Komisja Opieki nad Zabytkami prowadzi systematyczną, ciągłą, działalność nakierowaną na odnowienie zabytkowych nagrobków na cmentarzu
w Końskich, co przejawia się w przeprowadzaniu z Oddziałem PTTK corocznych kwest
(z wyjątkiem roku 2020 w związku z zakazem wstępu na cmentarze), a następnie organizowaniu robót wykonawczych. Tego rodzaju prace rozpoczęły się w roku 2017
po kweście z roku 2016. Uzyskano wówczas datki w wysokości 5 936,85 zł., których suma z roku na rok wydatnie rosła, osiągając w roku 2019 – 20 555,81 zł, a w roku 2021 –
18 704,89 zł. Jest to wynik pozytywnej oceny przez społeczeństwo tego działania, którego rezultaty widoczne są dla każdego odwiedzającego konecki cmentarz. Nagrobków wartościowych i ważnych dla ich ocalenia jest więcej, więc ich odnawianie będzie kontynuowane. Nagrobki na tym cmentarzu wymagają ochrony. Jest on jednym
z najstarszych w Polsce (rok założenia 1777 r.), starszym od warszawskich Powązek, chronionym prawem poprzez wpis do Rejestru Zabytków.

Przebieg kwest wygląda następująco:

2016 r.

Zebrano 5.936,85 zł. Poddano renowacji:

Pomnik rodziny Sykulskich dłuta artysty rzeźbiarza Mikołaja Szlifierza,

Grób uczestników Powstania 1863 roku Jana i Władysława Radwanów

Grób uczestnika Powstania Styczniowego Józefa Szymańskiego.

Kwestowało 31 osób

2017 r.

Zebrano 11.885,39 zł. Poddano renowacji:

Pomnik 6-cio letniej dziewczynki Natalii Królikowskiej

Grób hr. Jana Wielhorskiego

Nagrobek siostry Walerii Studzieńskiej

Nagrobek Józefa Sporysza

Kwestowały 54 osoby

2018 r.

Zebrano 16.481,95 zł. Poddano renowacji:

Zespół 3 grobów

1. sióstr Lipowskich, trzech dziewczynek zmarłych z dnia na dzień w 1912 r.

2. adwokata Stanisława Wiśnickiego

3. baronowej Franciszki Kelles Krauz

4. Nagrobek powstańca styczniowego 1863 roku Stanisława Piątkowskiego

5. Grób żołnierza Oddziału Wydzielonego Wojska Polskiego Majora Hubala
z 1940r., prawdopodobnie Mariana Kaczorowskiego ps. „Gruszka”

Kwestowało 36 osób

2019 r.

Zebrano 20 555,81 zł. Poddano renowacji:

1. Pomnik nagrobny Antoniego Putowskiego

2. Żeliwny pomnik nagrobny rodziny Hodnikiewiczów

3. Pomnik nagrobny Janiny Chodnikiewicz z żeliwnym krzyżem

4. Grób Wachmistrza Legionów Polskich JP Józefa Milberta

Kwestowało 41 osób.

Zebrano i wydatkowano 54 860 zł

2021 r.

Zebrano 18 704,89 zł.

Kwestowały 34 osoby + 2 dodatkowo liczyły datki.

Planowana do renowacji w 2022 roku jest połowa z kwatery 6 zabytkowych nagrobków przy kaplicy pogrzebowej na cmentarzu parafialnym w Końskich.

Zebrano dotychczas ogółem kwotę 73 564,89 zł , a wydatkowano w latach 2017-2021 54 860 zł., Pozwoliło to na odnowienie 16 zabytkowych pomników nagrobnych.

W okresie kadencji Komisja Opieki nad Zabytkami podczas wielokrotnych pobytów na cmentarzu inwentaryzowała nagrobki o charakterze zabytkowym, także wyróżniające się swoją formą, poświęcone zasłużonym osobom. W najbliższym czasie Komisja wyłoni nagrobki godne do umieszczenia w Ewidencji Zabytków.

Na każdą kwestę drukowane były widokówki z nagrobkami ostatnio odnowionymi, rozdawane darczyńcom.

Staraniem przewodniczącej Komisji Marzenny Kwietniewskiej – Cisak Instytut Pamięci Narodowej uznał i wpisał do rejestru mogiłę żołnierza majora Hubala jako grób wojenny.

W ostatnim czasie działania władz miasta i gminy przyniosły wiele korzystnych działań dla ochrony zabytków; co zbiega się z zainteresowaniami Komisji Opieki nad Zabytkami, w tym:

• odnowienie pałacowego skrzydła zachodniego oraz północno – zachodniego pawilonu pałacowego

• rewitalizacja (w toku) dawnych stajni pałacowych z przeznaczeniem
  na siedzibę Muzeum Ziemi Koneckiej

• przywrócenie historycznego kształtu placu Kościuszki, zniekształconego podczas II wojny światowej

• opracowanie koncepcji zagospodarowania Muzeum Staropolskiego Okręgu Przemysłowego w Sielpi

• odnowienie altany parkowej z XVIII w.

Natomiast nadal nierozwiązany jest problem odnowienia Glorietty parkowej
z k. XVIII w., a stanowiącej ważny element zespołu pałacowo – parkowego.

W tej sprawie Komisja Opieki nad Zabytkami dokonywała odpowiednich wystąpień, podobnie jak w obronie przed zburzeniem budynku gospodarczego
o widocznych cechach zabytkowych usytuowanego przy wewnętrznym dziedzińczyku obok pałacowego pawilonu północno – zachodniego.

Komisja Opieki nad Zabytkami wystąpiła również do władz miasta z wnioskiem
o podjęcie działań dla uporządkowania nadmiaru reklam przesłaniających i szpecących obiekty zabytkowe, co spotkało się z pozytywnym oddźwiękiem i podjęciem prac w tym kierunku.

Podczas zebrań Komisji Opieki nad Zabytkami odbywa się wiele interesujących dyskusji na temat zabytków oraz wydarzeń historycznych związanych z Ziemią Konecką,
a także życiem społeczeństwa w przeszłości. Dzięki temu następuje wymiana i pogłębianie wiedzy członków Komisji w tym zakresie i poszerzanie ich kompetencji.

Corocznie wraz z działaczami Oddziału PTTK odbywają się Zaduszki Turystyczne polegające na obchodzie grobów i przypominaniu postaci zmarłych działaczy PTTK, członków Komisji, regionalistów i krajoznawców. Staraniem Komisji i Muzeum regionalnego PTTK na ich nagrobkach umieszczono, za zgodą rodzin, tabliczki mosiężne „Krajoznawca Ziemi Koneckiej”.

W ostatnich latach organizowane są dla członków Komisji spotkania wigilijne. Mają one wiele walorów integracyjnych. Bardzo ważny był też udział członków komisji
w zabezpieczeniu zbiorów Muzeum Regionalnego PTTK. W czasie kadencji magazyny muzealne przenoszone były czterokrotnie.

Reasumując, pomimo pandemii i wielu innych trudności, Komisja w okresie sprawozdawczym pracowała aktywnie, odbywając częste zebrania i działając na wielu płaszczyznach. Zarząd Komisji serdecznie dziękuje za tą pracę wszystkim zaangażowanym w ratowanie naszego dziedzictwa kulturowego opiekunom zabytków.